Documenten
In het dorp bij staatsboerderij Rusland is het een drukte van belang. Er zijn nieuwe documenten aangekomen! “In Rusland is voor alles een document, maar wij moeten er om vechten,” zegt Tatjana, 55. Zij woont in een van de vele huizen die op de nominatie staan gesloopt te worden voor de Spelen. We kijken naar het nieuwe document dat is binnengebracht. Het is een kopie van een brochure waarin in ronkende taal chique westerse villa’s worden verkocht. Op de landkaart achterin staat de positie aangegeven, naast de Olympische stadions, aan zee – dat is waar nu de sovchoz ligt. “Ze hebben ons land al verkocht voordat ze ook maar iets met ons geregeld hebben,” zegt Tatjana. Haar dorp protesteerde bij het bezoek van het IOC in 2008, maar werd door politietroepen uiteengedreven.
Anna en Aleksander wonen in een straat nabij de toekomstige goederenhaven. Hun huis en tuin zullen moeten verdwijnen. Niemand heeft hen duidelijkheid kunnen geven over compensatie. (Adler, Sotsji, 2009)
Tatjana
“Ze laten ons niet eens met het IOC praten.”
Manana en Badri hebben in de loop der jaren een prive hotel uit de grond gestampt. Illegaal, dat wel, zoals bijna alle hotels in de buurt. Daardoor is er geen compensatie mogelijk. Binnenkort raken ze al hun bezit kwijt (Adler, Sotsji, 2009).
Tatjana
Een vloedgolf van theorieën en complotten overspoelt ons.
“We hebben gehoord dat als mensenrechten worden geschonden, het IOC kan ingrijpen. Maar ze laten ons niet eens met het IOC praten.” Al snel vormt zich een kleine menigte om de documenten en de buitenlandse journalisten. Een vloedgolf van theorieën en complotten overspoelt ons. “Wist je dat onder dit terrein grote grotten en ondergrondse meren bestaan waar zoet en zout water botst? Als ze hier stadions gaan bouwen zullen ze meteen in de grond verdwijnen,” zegt iemand. De ander zegt te weten dat de grond hier zo verzadigd is met water dat de uiteindelijk bouw veel duurder wordt dan ooit begroot. Een buurvrouw wijst op de rivieren, die uit de bergen stromen. “Heb je gezien hoe die uitgegraven zijn? Ze gebruiken al het steen voor de constructies in de bergen. Maar ondertussen kunnen de zalm en forellen niet meer van de rivier gebruik maken.”
Een Sovjet-sprookje
Even verderop wonen Ekaterina en Viktor. Hun leven leest als als een Sovjet-sprookje. In 1967 was hier een grote treincrash. Ekaterina en Viktor werden gevraagd om hier te komen werken. Zij werkten beiden toen bij het spoor in Dushanbe, Tadzjikistan. Het oude Stalinabad, verklaart Viktor. Voor de spoorwegen was het handig dat ze allebei treinwachten waren, dan konden ze beiden meteen aan de slag. Viktor werkte hiervoor ook in Aschabad en Termiez – de warmste plaats in de voormalige Sovjet-Unie, op de grens met Afghanistan. Hij is geboren in Bukhara. Ekaterina komt oorspronkelijk uit Mirgorod – de geboorteplaats van Gogol, in Oekraïne, zegt ze met gepaste trots. Toen ze naar Uzbekistan verhuisde was het een grote schok. Vanuit die mooie Oekraïne naar de woestijn.
Nu wonen ze hier al meer dan 40 jaar, in een huisje met hun dochters Tatjana en Natasha, en hun beider mannen. Viktor heeft het oorspronkelijke spoorweghuisje steeds meer uitgebouwd. Het huis waar we nu in zitten, met een volgepropt keukentje en een slaapkamer is geen echt huis. Het is een soort zelfgebouwde zomerkeuken, maar Viktor en Ekaterina wonen er. Op 42 vierkante meter wonen nu 3 gezinnen, met een flink stuk land met kleine schuurtjes en veranda's eromheen.
En nu moet dit huis gesloopt worden.
Ekaterina en Viktor
Altaartje in het oude huis.
En nu moet dit huis gesloopt worden. Vlak naast hun huis ligt al een enorme treinterminal, die in verbinding staat met de nieuwe diepzeehavens die hier voor de kust worden aangelegd. Door hun huis moet snel de rails worden aangesloten om bouwmaterialen naar de Olympische locaties in Sotsji en Krasnaja Poljana te vervoeren.
In de tuin staan palmbomen, narcissen en een grote patio overdekt met druiventakken. Kleine kassen zorgen voor eigen groente. In de tuin zitten kippen en eenden in grote geïmproviseerde hokken. Daar achter een klein poephuisje, met uitzicht op de haan die bij 4 eenden en een piepklein vijvertje in de kooi zit.
Ik loop met Viktor zijn schuurtje in. Alleen door te bukken kunnen we naar het einde lopen. Daar staat een ingewikkelde verzameling stopflessen in dozen, waaruit hij met zorg 3 liter wijn tapt in twee plastic flessen. Een voor ons om mee te nemen, een om nu op te drinken. Hij heeft er zin in, want na twee glazen is zijn neus rood en komen de verhalen.
Die wet geldt niet voor deze gedwongen verhuizingen in Sochi.
Centraal Sotsji
De gevreesde blauwe ‘Olympische’ schutting nabij Viktor en Ekaterina.
Als ze uit dit huis wegmoeten willen ze het liefst in Adler wonen, vlakbij hun kleinkinderen. Trots laten ze een volleybalprijs zien van hun kleinzoon. Ze hebben al een keer een aanvraag gedaan voor een huis. Maar nu zitten ze in de bureaucratische problemen. Omdat ze officieel op 28 vierkante meter wonen hebben ze niet recht op meer meters. Ze hebben geen recht meer op een stuk land, omdat het land waar ze nu op wonen eigendom van de Spoorwegen is. En de Wit-Russische schoonzoon staat nog in Wit-Rusland geregistreerd, dus die telt sowieso niet mee. De andere schoonzoon staat nog geregistreerd bij zijn moeder in Adler, dus ook hij valt buiten de boot. Wij gaan een grote oorlog voeren, zegt Viktor trots. We vragen niets speciaals, alleen maar een flat om in te leven. Volgens de federale wet krijgt elke persoon minstens 18 vierkante meter. Putin zegt altijd dat we niet slecht mogen zijn tegen oude mensen. Maar onze burgemeester zegt dat die wet niet geldt voor deze gedwongen verhuizingen in Sochi.
Bang voor de tsaar
Een paar maanden nadat we voor de eerste keer bij Ekaterina en Viktor in hun liefelijke huisje aan de spoorlijn gezeten hebben zijn we weer bij ze op bezoek. Maar op een totaal andere plek: in een gloednieuw appartementencomplex in het centrum van Sochi. In elk appartement op deze verdieping woont een gezinsdeel. Het huis van Viktor en Ekaterina is groot en licht en ongelooflijk schoon, bijna klinisch vergeleken met het vorige huis waar al veertig jaren gewoond was.
Als we in de slaapkamer staan barst Viktor opeens in een huilbui uit. Ekaterina zegt dat Viktor moeite heeft met de stad, met de hoge prijzen nu ze geen eigen groente en druiven meer verbouwen. En waar ze woonden – daar ziet het er nu zo afschuwelijk uit.
Als we in de slaapkamer staan barst Viktor opeens in een huilbui uit.
Ekaterina en Viktor in het nieuwe huis.
Altaartje in het nieuwe huis.
Viktor heeft zich met zijn gezicht van ons afgekeerd, maar als hij weer bijgekomen is vertelt hij hoe hij ons herinnerde, dat wij zo'n gezellig bezoek waren, we hadden samen gedronken en over vroeger gepraat. En nu wij hier weer staan – eerder dan we hen beloofd hadden – moet hij meer dan ooit aan zijn oude huis denken.
Er wordt een fles cognac aangerukt, want dat hadden ze vorige keer beloofd. Ze hadden toen zin in de verhuizing en zagen een comfortabele flat in de stad wel zitten. Nog geen twee weken na ons bezoek werd de machine in gang gezet, vertelt Viktor even later aan de keukentafel. Er kwamen mensen van de Spoorwegmaatschappij, die vertelden dat ze binnen twaalf uur hun spullen gepakt moesten hebben en in hun nieuwe huis moesten zijn.
Wij hebben geluk gehad, zegt Ekaterina. Onze schoonzoon schreef een brief aan premier Putin en president Medvedev. Dat kan via hun websites, online. Dan krijg je een nummer en er wordt beloofd dat je binnen een week antwoord krijgt. In april kwam Putin opeens de voortgang van de bouwwerkzaamheden aan de Olympische Spelen controleren en opeens was alles in enen geregeld met de gemeente en de Spoorwegen. Ze kregen een persoonlijk gesprek met burgemeester Pahkomov en die beloofde zo snel mogelijk een oplossing te zoeken. Hij vertelde hen dat volgens een nieuwe wet alle personen die gedwongen verplaatst worden toch achttien vierkante meter per persoon moeten krijgen. En hij beloofde, al was het eigenlijk illegaal, ook een oplossing te zoeken voor de inwonende dochters met hun mannen en kinderen.
Victor
“Bureaucraten zijn niet bang voor de wet, maar bang voor de tsaar.”
Nu wonen we hier, het kost ons 2400 roebel per maand (ongeveer 55 euro) plus de kosten voor gas en electriciteit. We hebben eigen verwarming, zegt Ekaterina, iets wat in de meeste Russische huizen centraal geregeld is. Normaal werk je levenslang voor een flat als dit, zeggen ze, dit is echt voor de elite. Als je het zou kopen ben je zo 300.000 euro kwijt, rekent Viktor voor. Misschien is deze verhuizing gesponsord ofzo, hij weet het niet. Op een zaterdag verhuisden ze, en op zondag al kwam Kozak – de baas van de Olympische Spelen in Sochi – langs, om alle documenten te controleren. Zij bleken de eerste te zijn die op deze manier gingen verhuizen, en veel media besteedden er aandacht aan. Maar stel je voor, zeg Viktor – er moeten minstens 5000 mensen verhuizen, hoe gaan ze dat allemaal doen?
De hele verhuizing werd door de Spoorwegen betaald, vervoer en mankracht. De verhuizing moest bliksemsnel afgerond worden dus het werd een enorme chaos. Iemand rende achter de honden aan, een ander probeerde de katten te grijpen en een buurman ging er met de wijnmaakinstallatie vandoor. Ze verloren veel spullen bij het inpakken, zoals de voorraad weckpotten die mysterieus verdween. Ook de zelfgemaakte wijnvoorraad was geslonken. Alle helpers waren dronken aan het einde van de dag. Alleen de tienliter flessen overleefden het. Twee dagen erna zou Putin komen en dan moest de rails op deze plek al gelegd zijn.
Want, bureaucraten zijn niet bang voor de wet, maar bang voor de tsaar – zegt Viktor. Na de verhuizing zeiden de gemeenteambtenaren dat als er maar iets aan de hand zou zijn, zij onmiddellijk gebeld moesten worden. Maar alles was goed.
Tussen wal en schip
De staatstelevisie heeft maar één goed voorbeeld nodig.
Niet iedereen heeft het – relatieve – geluk van Ekaterina en Viktor. De staatstelevisie heeft maar één goed voorbeeld nodig. Op den duur hebben bijna alle benadeelden premier Poetin en president Medvedev persoonlijk aangeschreven via hun respectievelijke websites. De inwoners rondom de schaatsstadions behalen nog een succesje: de begraafplaats van oud-gelovigen, die in de oorspronkelijke plannen geruimd zou worden, blijft behouden. De oud-gelovigen zelf krijgen een status-aparte en worden in een nieuwgebouwd dorp naast de stadions gevestigd. Met veel andere huizen dienen zich vele post-Sovjet problemen aan. De bewoners hebben dan geen oorspronkelijke registratie bij het kadaster voor dit huis, of voor dit aantal inwoners. Hun privehotels en bedrijfjes zijn eigenlijk illegaal, gevestigd in de nadagen van het communisme of in die chaotische jaren '90. Het geeft ze geen recht op compensatie.
Zo verdwijnen jaar na jaar dat we het Coastal Cluster bezoeken straten en huizen van mensen die we eerder spraken. Tot in 2013 zagen we grijpgrage graafmachines en bulldozers door de dorpen spoken. Het is niet uniek natuurlijk. Ook in Vanvouver is het gebeurd, voor de Winterspelen. In elk land gebeurt het eigenlijk niet? In China werden zelfs tot een miljoen mensen gedwongen uit hun huizen gezet, soms zelfs naar andere landstreken gedeporteerd. Het probleem blijft de rechteloosheid van deze mensen. Maar goed, het kan ook niet anders – als je in 6 jaar tijd complete Winterspelen uit de grond wil stampen.
Begraafplaats op het Olympisch terrein aan de kust, gefotografeerd in 2009 en 2012. Na veel protesten werd beloofd de begraafplaats te behouden. Die eindigt tijdens de Spelen tussen de hypermoderne stadions, een laatste tastbare herinnering aan het dorp dat hier ooit lag.
Geen premature vragen
De Russische pers heeft weinig aandacht voor de zorgen om de Spelen. Liever berichten zij en masse over de geboekte successen. Een zo’n vroeg succes is het arriveren van de tunnelboren voor de tunnel naar Krasnaya Poljana, het bergresort van de Spelen. De tunnelboren arriveren niet zomaar – het grootste vliegtuig van Rusland is ervoor ingehuurd, de Antonov Ruslan. En dat willen we zien natuurlijk. ’s Ochtends vroeg om half negen moeten we ons op het oude vliegveld van Sochi melden, niet veel meer dan een veredelde bushalte. Het nieuwe vliegveld is al wel klaar, maar wordt alleen gebruikt door Putin, Medvedev en het IOC.
Een grote horde tv-, radio- en dagbladjournalisten rent zenuwachtig heen en weer. Na de veiligheidscontrole vliegen we naar de landingsbaan waar nog geen vijf minuten later vanuit de verte het monstervliegtuig zichtbaar wordt. Op de grond wordt gevochten om het beste plaatsje voor de presentatoren. Dan landt het vliegtuig en draait langzaam richting de camera’s. Met oorverdovend geloei rijdt het voor, parkeert en opent de neus en staart. De baas van de spoorwegen houdt een persconferentie voor de geopende neus. Hij vertelt veel mooie feiten en cijfers over het vliegtuig, de tunnelboren en spoortunnels. Als we vragen waarom de mensen in Imeretinskaya baai nog geen zekerheid hebben over vervangende huizen en land wordt de persconferentie resoluut afgebroken. Daar hebben noch de camera’s noch de woordvoerders van de spoorwegen zin in. Een beetje knorrig houdt de spoorwegman ons aan. “Dat komt toch wel goed,” zegt hij, “ik begrijp niet waarom jullie die vraag wilden stellen.” Een verslaggever met een grote microfoon van Russia TV zegt dat Russen altijd langzaam hun paard zadelen, maar er dan verdomd snel op wegrijden. “Stel dat er om drie uur 's nachts mensen bij je thuis langskomen en alles gaan fotograferen. Dat wil je toch niet? De Olympische Spelen worden echt een groot succes, daar staat de overheid garant voor.”
De Olympische Spelen worden echt een groot succes, daar staat de overheid garant voor.
Destructieve Spelen
Alisa Simonovyan
“Wij gaan de wereld inspireren.”
In het kantoor van het Olympisch comité in Sochi is het moeilijk niet enthousiast te worden over ‘de meest innovatieve Spelen ooit’.
“Wij gaan de wereld inspireren,” zegt Alisa Simonovyan van het informatiecentrum. “Dit worden de eerste Spelen waar elke sporter binnen tien minuten van het Olympisch dorp op de trainingslocatie kan zijn. Stel je eens voor hoe fantastisch dat is!”
Vladislav Funtyakov
Poetin’s privé-project
Postkaart van de oude weg naar Krasnaja Poljana.
Vladislav Funtyakov is vice-voorzitter van de gemeenteraad van Sochi. Hij houdt kantoor in een afgeladen kamer met voetbal- , ijshockey en Putin-parafernalia. ‘Voor ons was het misschien wel de grootste verrassing toen Sochi werd uitverkoren. Wij moeten nu als volksvertegenwoordigers alle zeilen bijzetten om dit voor onze inwoners goed te laten verlopen. De schatting is dat 150.000 arbeiders de Spelen gaan bouwen. En hier wonen maar 400.000 mensen. Al die arbeiders willen eten, wonen en cultuur maar er is al woningnood en er is al een verkeersprobleem. In de jaren ’90 zijn we overspoeld met vluchtelingen uit de Kaukasus, tegenwoordig wil elke rijke Moskoviet een flat in Sochi hebben. Sochi is een kleine stad ingeklemd tussen de zee en de bergen. Dit is nooit bedoeld als megalopolis. Daarom hebben wij smalle straten en kleine huisjes. Bovendien staan veel objecten gepland in ons Nationaal Park in de bergen, de trots van Sochi. Begrijpelijk, want je kan niet skiën op het strand maar de gevolgen voor de natuur zijn enorm.” Hij wijst op een foto van zichzelf in een bebloemde weide in de bergen. “Iedereen hier is trots op de Kaukasus. Wij doen onze uiterste best om de gevolgen te beperken, zegt Funtyakov. “Maar ja, wat kan ik doen? Sochi 2014 is een federaal project. Het wordt aangestuurd vanuit Moskou. Mijn enige geruststelling is dat het Poetin’s privé-project is. Het moet dus goed komen, daarvan ben ik overtuigd.”
Protest in de bergen
De weg naar Krasnaja Poljana is fantastisch. Bochtig, langs steile kloven, voortrazende rivieren, ongerepte naaldbossen en door bewonderenswaardige tunnels. Krasnaja Poljana, een onaanzienlijk dorpje, ligt er mooi bij, tussen de steil oprijzende hellingen met dennenbomen en besneeuwde bergtoppen. In een nabijgelegen vallei ligt het complex dat door Gazprom gebouwd is, een groot hotel met splinternieuwe gondelliften naar de skihellingen. In het dorp is Gennadi Kuk (81) bij ons in de auto gestapt. Zuchtend en steunend aanschouwt hij de verwoestingen die in de bossen en dalen zijn aangericht. Grote wegen zijn aangelegd, de rivier is gekanaliseerd en bulldozers staan dreigend klaar voor nog meer werk. “Mijn god, dat moet mij nog overkomen,” steunt Kuk. Achter zijn huis ontkoppelt hij zijn riem, verbindt het aan een kabel en zoeft zo de kolkende rivier over. Daar is zijn land, en dit is voor hem de snelste manier er te komen. Kuk heeft het zwaard opgenomen tegen de lokale administratie. “Ik ben een bot in hun keel,” zegt hij. Trots laat hij zijn land zien, een hooggelegen weide met her en der grafheuvels en restanten van oude wachttorens. “Dit is internationaal erfgoed uit de bronzen tijd,” zegt Kuk. “En hier komt nu een aanleveringsweg van de spoorwegen. Weet jullie kroonprins hier wel van?” Kuk loopt rond de grafheuvels. Zijn grootvader heeft dit land ooit kunnen bemachtigen. “Nooit hebben wij die grafheuvels beroerd. En nu gaan ze verdwijnen. Het is niet dat ik tegen die Spelen ben. Het is de manier waarop ze tot stand komen. De bewoners zouden elke drie maanden op de hoogte worden gehouden van de voortgang, volgens het IOC, maar ze gedragen zich als spionnen, ze laten zich niet zien.”
Bergen van Rosa Khutor
Katya Primakova
“Ik verkies hier prachtig te sterven dan uit mijn huis te worden gezet.”
Katya Primakova, 2009
Fulltime activisten
Het Sochi 2014 bulletin wordt bijna wekelijks in de email bezorgd. Het staat vol met nieuws over prachtige convenanten. “Dankzij Sochi 2014 leeft vrijwilligerscultuur Rusland weer op” of “Sochi 2014 organisatie comité wil Spelen zonder afval”. Katya moet erom lachen. Ze is 31 en woont met drie kinderen en haar man in een uitgebouwde woonwagen achter weer zo’n grote blauwe schutting – onzichtbaar voor het IOC. In 2002 werd Katya’s woning bedreigd door een projectontwikkelaar. De hele wijk van Katya, volgebouwd met woonwagens en containerwoningen, bleek bij het kadaster helemaal niet te bestaan. Een makkelijk hapje voor een projectontwikkelaar, maar door lokale protesten wisten de buurtbewoners sloop te voorkomen. Zo ontdekte Katya haar roeping. Ze ging parttime rechten studeren. Haar buurt kan nog steeds gesloopt worden – die blauwe schuttingen kunnen niet altijd blijven staan. Maar Katya zegt; “ik verkies hier prachtig te sterven dan uit mijn huis te worden gezet.”
Verslonden door een berg vuilnis
Katya is advertentieverkoopster van het lokale blad Delovoi Sochi. Maar sinds de verkiezing van Sotsji in 2007 ze bijna fulltime activiste. De hele dag wordt ze gebeld. Dan zijn het bewoners die bellen over nieuwtjes, of zijn ergens nieuwe documenten aangekomen. Katya behartigt de belangen van mensen wier huizen en land plaats moeten maken voor de Olympische objecten of randvoorzieningen. En dat zijn er veel.
Anoniem
“Katya! Het moederland roept je!”
Soms wordt ze 's ochtends al gebeld: “Katya! Het moederland roept je!” Er wordt veel van haar verwacht. Wie met Katya door Sochi rijdt ziet een volslagen andere stad. Ze wijst op huizen die worden afgebroken, op rivieren die gekanaliseerd worden en bossen die verdwijnen voor Olympische omleggingen en treinverbindingen. Het toppunt is wel als ze ons voorbij de thee-sovchoz rijdt en de auto moet stoppen voor een over de weg geschoven huis. Achter het huis is een onafzienbare berg afval aan het broeien, borrelen en stinken. Andrej Sjengarov, 40, zit in een half onder het vuilnis geschoven treinwagon. Hij ziet er goed uit voor iemand die in het vuilnis woont. Andrej geeft een rondleiding over de berg, vol zwart-borrelende meertjes waar verbazend genoeg nog kikkers wonen. In zijn treinwagon heeft hij een grote verzameling kaarten en documenten verzameld. Ook de vuilnisbelt blijkt niet bij het kadaster bekend te zijn, omdat vuilnisbelten bij wet verboden zijn binnen een straal van enkele kilometers. “In de jaren ’90 wilden ze het afval gaan verbranden, maar toen ontplofte de fabriek,” vertelt Andrej. “Toen hebben ze het er maar bij gelaten.”
Andrej werd op een vroege ochtend twee jaar geleden wakker van een akelig gegrom en gekraak. Hij en zijn vrouw en kinderen waren nog niet het huis uit of het werd verslonden door een lawine van vuilnis. “Waarschijnlijk was het vuilnis gaan broeien en rotten en ontstonden er ondergrondse vuilverschuivingen,”denkt Andrej. Tot zijn verbazing ontdekte hij op een van de landkaarten dat recht door de vuilnisbelt een grote weg aangelegd gaat worden, ten bate van de Olympische Spelen. “Ik ben benieuwd hoe ze dat gaan doen,” zegt Andrej, “maar het zou mijn redding kunnen zijn – dan moet het vuilnis in elk geval worden opgeruimd.”
Geitenwollen sokken
In Sochi bestaat geen serieus overleg tussen de overheid, de Olympische organisatie en de groepjes verontruste burgers.
In Sochi bestaat geen serieus overleg tussen de overheid, de Olympische organisatie en de groepjes verontruste burgers. Alyk Le is informeel hoofd van een groepje verontruste inwoners van Sochi, waaronder ook Katya. Het is een bont gezelschap dat elke week bijeenkomt, maar dagelijks met elkaar in contact staat. Een vriendelijk clubje van geologen, natuurliefhebbers, advocaten, gedupeerde of bezorgde inwoners, die bij elkaar, met baarden en wollen truien, erg doen denken aan een Nederlands Vredesberaad in de jaren ‘70. Hun hoofdkwartier is de Geografische Vereniging, een mooie houten villa waarin vroeger de chef van Stalins persoonlijke veiligheidsdienst zetelde. Op een vroege zondagmorgen zitten ze er weer, met elkaar. Alyk Le heeft een natuurlijke autoriteit. Op rustige toon voert hij het woord, terwijl velen aan tafel het liefst hun verhalen de wereld in willen schreeuwen. Alyk zegt dat er steeds meer mensen praten over decentralisatie van de Olympische Spelen. Dat betekent dat alle stadions niet hier, maar in Moskou, Krasnodar of waar dan ook in koud Rusland gebouwd worden. “Het maakt de overheid bang dat hierover gepraat wordt,”zegt Alyk. “Voor wij doorgaan met onze protesten en procedures moeten jullie heel goed nadenken over jullie naasten en alles waar jullie werkelijk om geven.
Ons werk kan gevaarlijk zijn – we moeten voorzichtig opereren.” Hij somt nog eens op waarom de Spelen onverantwoord zijn. “De grootste constructies worden gebouwd op grondwatergebied tussen twee grote bergrivieren, skihellingen worden door Unesco Werelderfgoed berggebied gebouwd en duizenden mensen moeten huis, haard en land verlaten, in ruil voor een onzekere toekomst! Dit is een privéproject van Putin met wat oligarchen. Wij hebben ons beklaagd bij het IOC, maar daar krijg je geen reactie van.”
Alyk Le
“Ons werk kan gevaarlijk zijn.”
Een fanatieke groep activisten in Sochi, 2009.
De oppositie ruikt haar kans
Boris Nemtsov
“The games must go on.”
Op een zonnige middag, begin 2009, lunchen we in een Georgisch restaurantje met oud-premier Boris Nemtsov. In een poging zijn politieke carrière weer uit het slop te trekken heeft hij zich namens oppositiebeweging ‘Solidariteit’ kandidaat gesteld voor de burgemeestersverkiezingen van Sochi, in april. Nemtsov praat graag in gevatte oneliners. Zijn favoriete vergelijking is die tussen de Olympische Spelen en het befaamde Sovjet-idee om de Siberische rivieren om te leggen naar het kurkdroge Centraal-Azië.
Boris Nemtsov
“De Olympische Winterspelen van 2014 zetten onze badplaats Sochi op haar kop. Letterlijk.”
Boris Nemtsov
“De Olympische Winterspelen van 2014 zetten onze badplaats Sochi op haar kop. Letterlijk. Het zomerse resort wordt een winterbestemming,” zegt Nemtsov. Hij smult van een voorgeschoteld slagroomtaartje en bestelt er een tomatenomelet achteraan. Nemtsov werkt samen met de vrijwilligers van Alyk Le en Katya. “Sochi kan een politiek experiment worden. Ik word tegengewerkt, natuurlijk, maar hoop hier een verandering te maken. De Olympische Spelen in de Subtropen, dat is fraude.” Hij buigt voorover en zegt; “toen Putin zijn prestige wilde opvijzelen met de Olympische Spelen heeft hij heel lang over de kaart van Rusland lopen turen en het enige plekje zonder sneeuw uitgekozen. Putin zou moeten zeggen dat hij een fout heeft gemaakt. Maar heeft hij ooit eerder zoiets gezegd? Dat zou hij niet over zijn lippen kunnen verkrijgen! Maar nu moeten we waken voor de goede naam van Sochi en Rusland. Alleen in de bergen moeten de Spelen doorgaan. Al die stadions moeten naar Moskou, Krasnodar, weg van hier. The games must go on.”
Nemtsov zou – na een paar schandalen en veel tegenstand door lokale en landelijke media – roemloos ten onder gaan in de verkiezingen. Niet onvoorspelbaar in Rusland.
Financiën
Ondertussen gaat de bouw van de Spelen door. Elk jaar dat we sindsdien in Sotsji komen gaan we mee op georganiseerde tours door het Organiserend Comité. We zien de tunnels geboord worden, de fundamenten geslagen, de hotels en de Olympische dorpen verrijzen en wonen het WK Schaatsen bij, een van de vele testevenementen waarmee de voorzieningen een internationaal stempel van goedkeuring moeten verkrijgen. De kosten van de Spelen lopen inmiddels op tot meer dan 50 miljard dollar, een ongelofelijk verschil met de begrote kosten van 12 miljard. Wie bedenkt dat die 12 miljard al met koeienletters in de kranten terecht kwam in 2007 – nooit eerder waren Winterspelen ook maar bij benadering zo duur geweest – kan zich voorstellen wat voor gigantisch bedrag 51 miljard dollar is. De Spelen worden daarmee in elk geval duurder dan de Spelen in Beijing, China, de duurste tot nu toe. En dat terwijl Olympische Winterspelen een stuk kleiner van opzet zijn dan Zomerspelen.
Het relatief duurste project van de Spelen lijkt de weg tussen de schaatsstadions aan de kust en het skigebied. De weg is 48 kilometer lang en lijkt 227 miljard roebel te kosten, bijna 6 miljard euro. Het Russische blad Esquire kwam in 2010 met een fantastische visualisatie waarin de weg wordt omgerekend in luxeproducten als cognac, oesters, kaviaar en Louis Vuittontasjes. De weg wordt gebouwd door een concern geleid door Vladimir Jakoenin, de baas van de Spoorwegen, die wordt gezien als een van de grootste profiteurs van deze Spelen. Jakoenin werd in de Russische blogosfeer (onder andere op de website van oppositieleider Aleksej Navalny) achtervolgd met verhalen over zijn vele landhuizen en paleizen, door heel Rusland.
Boris Nemtsov, de oppositiepoliticus, berekent – het komt over als een bierviltjesbegroting – dat alle voorgaande Winterspelen gemiddeld twee keer duurder uitkwamen dan het beginbudget. 12 miljard x 2 = 24 miljard, rekent hij voor. Die overige 26 miljard dollar – stelt hij vast – moet onderling verdeeld zijn. Corruptie dus. Ondanks de knullige rekenmethode is het geen onwaarschijnlijk scenario, gezien Ruslands lage plaats op de internationale corruptie-index (133e van de 176).
Goed werk
Vlakbij de basis van Sorokin ligt Gorki Gorod
Mountain Cluster
Sotsji regio
. In halve en hele cirkels, symmetrisch tegenover elkaar geplaatst wordt hier een eclectisch dorp gebouwd, vol hotels, horeca, een stadion, nachtclubs en dure appartementen. Het dorp is een van de pronkstukken van de Spelen, maar de oplevering duurt maar en duurt maar. In februari 2013 leidde dit tot een opmerkelijk schouwspel. “Dus je bedoelt dat dit project 2,5 jaar vertraging heeft opgelopen?” vraagt een onvervroren president Poetin aan zijn vice-premier Dimitry Kozak – vice-premier voor de Olympische Spelen. Die denkt, knikt en zegt met een diepe bas “ja”. Er ontspint zich een gespannen gesprek. “Het komt door de vorige aannemer, zegt Kozak, “kameraad Bilalov.” “O,” zegt Poetin. “Waar werkt die nu dan?” Bilalov lijkt geen obscuur figuur, blijkt uit de antwoorden. Hij is van staatswege verantwoordelijk voor de bouw van de skiresorts in de Noord-Kaukasus en is bovendien vice-president van het Russisch Olympisch Comité. “En hij is verantwoordelijk voor deze bouw?” vraagt Poetin? “Hij heeft ook een soort bouwbedrijf,” antwoordt Kozak. “En is de prijs omhoog gegaan?” “Aanzienlijk,” antwoordt Kozak. “Van 1,2 naar 8 miljard.” Poetin maakt zich uit de voeten en mompelt cynisch “goed werk.” De dag erna wordt Bilalov ontslagen.
Poetin maakt zich uit de voeten en mompelt cynisch ‘goed werk’.
‘Putin inspects games’ door de Russische staatszender Russia Today.
Kort hierna ontvluchtten Bilalov en zijn jongere broer – ook betrokken bij de Spelen – Rusland en brengen vage berichten over vergiftiging naar buiten.
Bij de bouw van de Spelen zijn Ruslands grootste oligarchen betrokken. Vooral Vladimir Potanin en Oleg Deripaska, beiden groot geworden door de koop van grote Sovjet-metaalfabrieken en andere industrie begin jaren '90, zitten vuistdiep in Sotsji, met de bouw van hotels, dorpen en stadions. Het is overigens niet onwaarschijnlijk dat ze geen winst op maken. Algemeen wordt gezien dat ze vooral tot deze weinig rendabele investeringen gedwongen zijn als goedmakertje of terugbetaling aan het Rusland dat zij en vele anderen redelijk onbelemmerd hebben kunnen plunderen in de jaren '90.
Zeer transparant zijn de financiën niet.
Anderen, die dichter bij het Kremlin staan komen er beter vanaf. Zoals de eerder genoemde Jakoenin en de Rotenbergs, jeugdvrienden van Poetin, die geacht worden enkele miljarden aan deze Spelen te verdienen. In alle verslagen over de financiën blijft het spelen met woorden als 'zou' en 'lijkt' want zeer transparant zijn de financiën niet.
Vladimir Sorokin
“Er was hier helemaal niets.”
Vladimir Sorokin, 2013
Bemachtigd door corruptie
Met een grote grijns loopt zakenman Vladimir Sorokin door Krasnaya Polyana. Zijn dorp. Daar komt weer een helikopter aan, met het kenmerkende klappende geluid. Sorokin kijkt even omhoog. Zijn helikopter. Er hangt een grote, lege zak onder de helikopter. '24/7,' lacht Sorokin. Het zijn de vette jaren.
Sorokin woont hier al 25 jaar. Vanuit de universiteit in Riga kwam hij hier wonen, en werd de lokale pionier op het gebied van skiliften. 'Er was hier helemaal niets,' vertelt hij. Het begon allemaal met heliski. Sorokin vervoerde toeristen van over de hele wereld die in de woeste, wilde Kaukasus wilden freestylen. Zijn zoon is er mee opgegroeid en hij mikt erop om hier in 2014 aan de start te staan, zegt Sorokin trots. Pas halverwege de jaren '90 kwamen hier de eerste skiliften. Uiteraard was het Sorokin die de technologie importeerde. Ondertussen is hij er – naar eigen zeggen – zo uniek bedreven en efficiënt in dat hij overal ter wereld wordt gevraagd de liften op te hangen. 'Waar anderen zes helikopters nodig hebben en weken bezig zijn, doe ik het met veel minder en sneller,' grijnst hij.
Sorokin is trots op zijn dorp, en op zijn Kaukasus. In zijn jeep rijden we door het dorp heen. Misprijzend wijst hij op nieuwgebouwde villa's, op de prachtigste plekjes. Of, op de meest strategische plekken. Hij wijst het enorme houten chalet van de Russische president aan. Daar vlak voor, in een gebied waar niet gebouwd mag worden, verrijst in het bos de ene na de andere villa.
Vladimir Sorokin
“Minister, minister, kolonel, doemalid, allemaal wonen ze in illegale huizen, bemachtigd door corruptie.”
Sorokin wijst ze stuk voor stuk aan. 'Minister, minister, kolonel, doemalid, allemaal…' – claimt Sorokin – wonen ze in illegale huizen, bemachtigd door corruptie. Sommige zijn zelfs gratis gebouwd en opgeleverd, meegenomen als kanttekening in een ondertekend contract.
Moeiteloos somt Sorokin alle problemen op met de Spelen. De slappe grond waarop de stadions gebouwd worden, het feit dat echt alle infrastructuur vanaf punt nul moet worden opgebouwd. Hij laat het over hem heen komen, per slot van rekening wordt zijn leven er niet minder interessant door. Sorokin skiet met Putin – laatst skiede die per ongeluk Abchazië in, vertelt hij – en ontmoet Ruslands miljardairs en topsporters. Het blijft vooral een waanzinnig avontuur voor de man. 'Je hebt natuurlijk altijd die zorgen dat het niet op tijd afkomt voor de Spelen. Dat is altijd en overal. Maar natuurlijk zorgen we ervoor dat hier alles op tijd klaar staat.'
'Eigenlijk,' zegt Sorokin, 'was de bedoeling het WK Skiën naar Sotsji te halen. Door Poetin persoonlijk werd plots de doelstelling verhoogd naar de Winterspelen. Dat maakt voor ons in Krasnaya Polyana niet uit, maar voor Adler en Sotsji aan de kust des te meer.' Eigenlijk wil Sorokin ook niet te lang bij de Spelen blijven stilstaan. 'Die Spelen duren twee weken, en dan pfwiet,' fluit hij. 'Weg. Dus we moeten veel verder kijken dan die Spelen. Hoe wordt dit gebied blijvend interessant? Hoe halen we hier ook in de zomer toeristen naartoe?'
De zomer, zegt Sorokin, is essentieel voor dit dorp. Wij kunnen leven uit het bos, zo leefden wij vroeger. In de bossen kan je op een avond negen beren neerhalen, zoveel lopen er. Alles staat er vol met fruit, noten en bessen. Wij kunnen alles maken uit het bos, zelfs koffie.'
Vladimir Sorokin
“Iedereen weet dat die Spelen een vergissing zijn.”
Sorokin lacht weer eens. 'Iedereen weet dat die Spelen een vergissing zijn,' zegt hij tegen ons in 2010. 'Normale Spelen kosten 2,5 miljard, onze kosten 12,5 miljard.' Nog een paar jaar verder, en de Spelen kostten al 50 miljard. Sorokin is dan de helikopterman van het dorp geworden. De FSB en de MTsjS (het ministerie voor noodtoestanden) maken grif gebruik van zijn platforms en diensten. Met zijn eigen helikopters vliegt hij nu de bergbewakers, een nieuwe veiligheidsdienst die hier opereert, af en aan naar de bergen. Zijn piloten zijn mannetjesputters. Ze vliegen aan, 8 mannen in soldatenpakken springen eruit, en bijna even snel vliegt de helikopter weer achteruit omhoog, en houdt die positie bijna vol tot aan de overkant van het dal. Het personeel op de grond buldert van het lachen.
Corruptie
Ivan Kharchenko uit Azov, 2010
Een lokale ondernemer legde ons eens uit hoe de corruptie in het algemeen werkt. In Moskou wordt een opdracht uitgegeven, die door een concern dat dicht bij het regime staat voor veel geld wordt binnengehaald. Dit concern gaat vervolgens kijken hoe het die opdracht kan uitvoeren met vele goedkopere onderaannemers, vaak Turken, die goedkoper en efficiënter werken. Het verschil blijft bij het concern hangen, dat hier eigenlijk verder niets meer voor hoeft te doen. Op alle vlakken van de keten van boven naar beneden, vertelde de ondernemer ons, wordt zo geld afgeroomd.
Door dit systeem worden aan de ene kant projecten veel duurder uitgevoerd dan in werkelijkheid aan het project wordt besteed. Aan de andere kant is duidelijk waar de grootste klappen vallen: onderaan de grote piramide van de corruptie. Die mensen zijn makkelijk te vinden rondom het Olympisch terrein in Sotsji. Ze hangen een beetje rond aan de kant van de weg, soms met borden waarop ze hun kwaliteiten aanbieden. Een van hen is Ivan, uit Azov. We komen medio 2010 met hem in gesprek. Het is vlak nadat de eerste grote rellen zijn uitgebroken op de bouwterreinen. Honderden arbeiders protesteerden over de slechte arbeidsomstandigheden, het niet uitbetalen van salarissen en de zwakke positie waar ze in zitten. Ivan heeft ook gestaakt. Hij heeft al zes maanden geen salaris meer gekregen en kan niet meer betalen voor eten en andere basale zaken. Hij heeft geprobeerd de zaak serieus aanhangig te maken bij zijn werkgever, het gigantische bedrijf Moskonversprom. Maar dat bedrijf ontkent alle verantwoordelijkheid. Moskonversprom heeft diverse onderaannemers aangenomen, die op hun beurt weer het lagere personeel ronselen. 'Elke maand hebben we weer een andere chef,' zegt Ivan. 'Die krijgt dan een bepaald bedrag van zijn superieuren van Moskonversprom of een subcontractor daarvan. Zo is voor ons volslagen onduidelijk waar we ons geld moeten halen. Niet bij Moskonversprom of een van de subcontractors, want die hebben het weer uitbesteed. Onze directe chef krijgt dus een zak geld en zorgt ervoor dat het grootste deel in zijn eigen zak blijft.'
Chef van Igor, Ivan en Simyon
“Voor hen tien anderen.”
Des te treuriger dat Ivan en zijn maten al maanden niet worden uitbetaald. Ze slapen nu in de koestal op een braakliggend terrein achter hun voormalige bouwterrein. Ze wachten op een betaling van 50.000 roebel, 1250 euro, voor de afgelopen maanden werk. Maar de nieuwe chef zegt dat ze al betaald zijn. De procureur-generaal heeft hen een brief geschreven dat ze mogen staken in afwachting van hun geld. Maar op het bouwterrein zijn Igor, Ivan en Simyon al niet meer welkom.
Voor hen tien anderen, zegt de chef. Omdat ze al maanden hebben ingeteerd komen ze nooit meer naar huis. Treinreizen zijn duur. Ivan heeft al weken geen contact meer met zijn familie in Azov. Hij schaamt zich dat hij geen geld kan opsturen. Nu moeten zijn vrouw en twee dochters het zelf zien te redden. Vanuit zijn koestal ziet hij de stadions elke dag groter groeien.
In 2013 verscheen een rapport van Human Rights Watch over de positie van de arbeiders, die volgens hen nog steeds niet noemenswaardig verbeterd is.
