Het Rode Oosten
Krasny Vostok, in het oosten van Karatsjaj-Tsjerkessië, is maar een klein en volslagen onbetekenend dorp. Een dorp met één voet in de 19e eeuw, vrijwel zonder gas en stromend water. Een dorp waar wij toevallig over struikelden in onze zoektocht naar verhalen. Nauwelijks 200 km van Sochi verwijderd, maar een wereld van verschil. Behalve dat we misschien vielen voor de naam - Krasny Vostok betekent letterlijk ‘Het Rode Oosten’ - is er geen reden dit dorp te portretteren. En daarom deden we het. Een dorp zoals zovelen in Rusland en de Kaukasus. Waar de bevolking afneemt. Waar de industrie en bedrijvigheid verdwenen is. Waar enkelen proberen de teloorgang te voorkomen. Waar de Moskouse politiek slechts mondjesmaat doorsijpelt. Waar elke dag een gevecht betekent om het dorp aan de praat te houden. Pas als je dit soort dorpen kent leer je dit gebied beter kennen. Dit gebied draait niet alleen maar om conflict en vluchtelingen, om fundamentalistische islam of de miljarden kostende Spelen. De Kaukasus zijn vooral een prachtig gebied waar enkele miljoenen mensen leven en proberen het beste ervan te maken. In Georgie, Abchazië, Rusland en hier in Krasny Vostok, in het onbekende Karatsjaj-Tsjerkessië.
Zicht op de brug in Krasny Vostok, Karachai-Tsjerkessië, 2013.
Vechten voor gas
Taisya Makova
“Plotseling was het hele dorp werkloos.”
Krasny Vostok, het Rode Oosten, ligt in een uithoek van een uithoek van Rusland. Meteen bij de val van de Sovjetunie sloot de schoenenfabriek haar deuren. De fabriek voor elektrische apparatuur, een dorp verderop, hield het ook niet lang vol. De sovchoz, de staatsboerderij, werd verdeeld en deels geplunderd. Plotseling was het hele dorp werkloos. Het hele dorp werd teruggeworpen op de kleine akkers achter de huizen en een koe en enkele kippen aan huis.
“De impact op het dorp was enorm,” vertelt Taisya Makova, de burgemeester van het dorp van 3340 zielen. Samen met 2 ambtenaren bestiert zij het gemeentehuisje annex cultuurhuis, bibliotheek & telefoonkantoor. Ze is een enthousiaste vrouw. Met een kleine groep vazallen probeert ze het verwaarloosde dorp nieuw leven in te blazen. Voortdurend wordt ze gebeld door inwoners, die melden waar het gas wel of niet werkt, of waar de waterleiding nu gebroken is. Rusland mag dan de grootste gasproducent op aarde zijn, hier heeft de helft van het dorp nog geen gas. De burgemeester belt dan naar haar manusje, die in een oude Lada het dorp rondrijdt op zoek naar het euvel. ‘Elke dag begint met een bezoek aan de school. ‘Daar moeten het gas en het kraanwater het tenmìnste doen,’ zegt Makova. Ze schuift haar paperassen van tafel en loopt naar buiten. Ze wil laten zien wat de toestand van haar dorp is 20 jaar na de sluiting van de fabriek. We rijden langs de hoofdschool en de bijna gesloten tweede school. Langs verlaten modderstraten vol kuilen. Oude vrouwen uit de omringende steden hebben de lege huizen gekraakt om eigen groenten en fruit te verbouwen en in de herfst voor eigen gebruik te oogsten. In het dorp zijn veel straten uitgestorven.
Albert Ghabatov
“Communisme of niet, we onderhielden onszelf wel.”
Talloze families zijn verhuisd naar grote steden als Sotsji, vlak achter de bergen, of steden als Moskou of Kislovodsk, waar wel werk is. Bij de huizen die nog wel bewoond zijn hoort een flink stuk land waar in afgemeten hoeveelheden mais, aardappels, kruiden, groente en fruit wordt geteeld. ‘Eigenlijk is het nooit veel anders geweest,’ zegt Albert Ghabatov, werkloos bouwvakker die aan zo’n verlaten straat woont. ‘Communisme of niet, we onderhielden onszelf wel.’
Mohamed Kardanov, 2010
Vernederd door de geschiedenis
Op tour door het dorp moeten we langs bij Mohamed Kardanov, een van de oudste inwoners van Krasny Vostok, geboren in 1926. “Ik voel me vernederd,” zegt hij. “Waarom hebben de mensen alles bestolen? Hoe heeft dit kunnen gebeuren?” Kardanov is het levend geheugen van het dorp. Het waren moeilijke jaren, zo’n tien jaar na de oktoberrevolutie, weet hij van zijn ouders. Al op zijn 12e werd Mohamed naar de velden gestuurd. Door de gehele Sovjet-Unie heerste hongersnood. De collectivisatie was mislukt, met miljoenen doden tot gevolg. Al snel werd Kardanov ingedeeld bij de groep traktoristen. Met grote combines trokken ze langs 13 kolchozen in de omgeving om het graan binnen te halen.
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak bleef hij achter. ‘Ik had best kunnen vechten,’ zegt hij, maar hij was 15 en nog te jong. Alle mannen uit het dorp dienden aan het front. Het land werd achtergelaten aan de vrouwen. “In het veld was zoveel stof,” vertelt Kardanov, “dat vrouwen het maar 20 minuten uithielden. Toch waren we keihard aan het werk. In 1943 en 1944 hebben we 700 ton brood naar het front kunnen sturen.”
Mohamed Kardanov
“In 1943 en 1944 hebben we 700 ton brood naar het front kunnen sturen.”
“Na de oorlog bleef ik werken bij de kolchozen. Het was een goed leven. In onze hoogtijdagen – ik was toen al baas van de sovchoz geworden – produceerden we 127 ton mais per jaar. Dat was het record van onze republiek. Ik kon accordeons voor mijn werknemers kopen.
“In 1988 ging ik met pensioen. Drie jaar later was de sovchoz failliet. Ik geloofde dat niet. Ik zei, we werken 24 uur per dag. We moeten de discipline handhaven, blijf luisteren naar je bazen. Maar er was geen competitie meer. Het ging om de beste arbeid en de hoogste productie. Dat bestond niet meer. Alle boerderijen van toen zijn nu kapot. Er groeit gras overheen. We hadden 9 melkboerderijen en 22.000 schapen. Dat was goed voor 22 ton melk en 80 ton vlees per jaar. De afgelopen jaren is de sovchoz geprivatiseerd. Het is een schim van wat het ooit was.
“Het is de grootste fout uit onze geschiedenis, omdat het door de mensen zelf is gedaan. Alles was vredig. Mensen werkten en sliepen. Als mensen werkeloos zijn is alle energie verspild. Stel je voor hoeveel energie er in heel Rusland in de jaren ‘90 verloren is gegaan. We hebben slechte dingen meegemaakt, zoals de oorlog en de collectivisatie, maar we werkten en lachten.”
Op sterven na dood
Mohamed Kardanov
“Stel je voor hoeveel energie er in heel Rusland in de jaren ‘90 verloren is gegaan.”
Krasny Vostok is een dorp als alle andere. Er zijn 4 winkeltjes, enkele tientallen kilometers verderop ligt een grote stad en eromheen ligt bos en ruigte waarin gejaagd en afgezonderd kan worden. In de grootste school is de aula ingericht voor disco’s en partijen. Er staat een gaar geluidssysteem. De directeur is in permanent gevecht gewikkeld met de oudste jongens van de school hoe die het beste werkt zonder dat het gekraak de boxen opblaast. Door het doorgeefluik is de stolovaja zichtbaar, de kantine waar oude besjes uit het dorp niet alleen de broden en hapjes voor het ontbijt bereiden maar ook de kinderen in de aula in de gaten kunnen houden. Meestal wordt op zaterdagmiddag de disco georganiseerd. Dan lopen uit alle hoeken van het dorp mensen naar school om te kijken hoe de nieuwe generatie danst.
Kinderen spelen vlakbij het gemeentehuis, Krasny Vostok, 2009.
Vanaf de roestbruin uitgeslagen waterbronnen in het centrum van het dorp beklimmen we de helling naar het gemeente- annex cultuurhuis. Ervoor ligt een klein grasveldje. Onder de berkenbomen staan drie speelapparaten voor kinderen, ernaast een piepklein postkantoortje annex handige dingen winkel en bank. We vragen naar de beheerder van het cultuurhuis, maar de jongens die hier aan het spelen zijn lachen besmuikt. Dan maar naar boven, naar het gemeentehuis van 3 kamers, waar de burgemeester vast aan het werk is. Die kijkt ongerust op als we naar de beheerder vragen. “Muhamed Shanov,” prevelt ze en grijpt naar haar telefoon. Met de man aan haar bureau wisselt ze een korte blik van verstandhouding uit. De telefoon wordt niet aangenomen. We lopen met de burgemeester naar buiten, op zoek naar de sleutel. Muhamed Shanov verschijnt aan de poort. Hij waggelt en leunt tegen het hek. “Ga naar huis,” roept de burgemeester meteen. “Ach burgemeester,” kijkt Shanov haar lief aan en stokt daar. “Hij kwam hier vanochtend aan, zette zijn auto neer en hop, verdween,” zegt de burgemeester hoofdschuddend tegen ons. “En nu duikt hij dan op, stomdronken.” Shanov pruttelt wat tegen ons aan voor hij onder de strenge blikken van de burgemeester verdwijnt. “Morgen moeten jullie het cultuurhuis dan maar zien,” zegt de burgemeester. “Dan is er ook een concert.”
We nemen afscheid van de burgemeester en lopen maar wat verder door het dorp, op zoek naar vertier. Ergens moet toch een zuipkeet staan, een cafe of noem iets. Een verloren bosje vol drankflessen. Aan de rivier zijn 4 lada’s schots en scheef in het water geparkeerd. Zes jongens hangen erom heen, wassen de auto’s met rivierwater en drinken bier uit grote meerliterflessen. Uit een mobiele telefoon speelt krakerige turbofolk. Ze zijn allemaal rond de 19 jaar oud. Stuk voor stuk hebben ze al in het leger gezeten, vertellen ze trots. Nu studeren of werken de meesten in de grote steden dichtbij, als Cherkessk of Kislovodsk.
Er zijn geen plannen in Krasny Vostok.
Als we vragen wat hun plannen voor vanavond zijn, zeggen ze: er zijn geen plannen in Krasny Vostok.
De volgende dag zit Muhamed Shanov op het bankje voor zijn cultuurhuis. Ook hij trilt enigszins, de alcoholistische terugval van gisteren is hem niet in de koude kleren gaan zitten. “Sorry van gisteren,” zegt hij. “Vroeger was het erger,” vertelt hij. Sinds hij de oorlog in Abchazië in 1993 heeft meegemaakt droomt hij nog regelmatig over de taferelen die hij daar in het ziekenhuis zag. Over verhalen die hij hoorde van Georgiërs die het bloed dronken van Abchazische vrouwen, in een glas met peper en zout. Hij zag kinderen zonder handen en voeten. Sindsdien kan hij de drank niet laten staan. Hij was wat weken nuchter, maar na die nachtmerrie van eergisteren..
Die avond loopt half Krasny Vostok mooi aangekleed naar het cultuurhuis. Muhamed Shanov is dan nergens meer te bekennen. Op de posters voor het cultuurhuis staat met balpen ‘geschrapt’ bijgeschreven. Het nieuws verspreid zich langzaam door het dorp. Even doodgemoedereerd als iedereen aan kwam lopen keren ze weer om. In dit dorp waarin niemand plannen maakt wekt het weinig verbazing als de artiest te elfder ure niet op komt dagen.
Burgemeester Taisia Makova. Krasny Vostok, Karatsjai-Tsjerkessië, 2010.
Hoop voor de toekomst
Ergens, verwacht de burgemeester, bij ons eerste bezoek in 2010, gloort hoop aan de horizon voor Krasny Vostok. De grote staatsboerderij van 700 hectare bijvoorbeeld, wordt na bijna 20 jaar leegstand opgekocht door een in het dorp geboren zakenman. Rijk geworden in Moskou in de woeste jaren ‘90 doet hij op deze manier iets terug voor zijn dorp. De arbeiders krijgen een miniem salaris en een percentage van de winst.
Als cowboys trekken ze op hun paarden over de weidse heuvels, de uitlopers van die machtige Kaukasus aan de horizon.
Als cowboys trekken ze op hun paarden over de weidse heuvels, de uitlopers van die machtige Kaukasus aan de horizon. Laat in de middag trekt zo een een enorme stoet koeien terug het dorp in. De meesten vertrekken naar de schuur van de boerderij, sommige koeien slaan links- of rechtsaf op zoek naar hun eigen particuliere stallen. En de oude schoenenfabriek in het dorp, misschien komt daar binnenkort wel een mineraalwaterbottelarij.
Maar, vertellen anderen, alle burgemeesters ook voor Makova hebben beloofd om de gas- en waterleidingen te herstellen. Sommigen zien in het bod van de ondernemer een manier om hun land in eigendom te krijgen – dat mag nooit gebeuren! En vroeger ging het lokale water naar de kuuroorden van Kislovodsk, maar die lijken nu welvoorzien.
De lokale imam Mohamet Adzhibekov. Krasny Vostok, Karatsjai-Tsjerkessië, 2013.
De bovenmoskee van Krasny Vostok, Karatsjai-Tsjerkessië, 2013.
De mores van de bergen
In de moskee maakt imam Mohamet Adzhibekov de dienst uit. Hij komt ons in casual spijkerbroek en een shirt tegemoet. Alleen voor de foto snelt hij zijn kantoor in om een grote jurk met tulband aan te doen. Hij komt uit een oud geslacht van imams. Zelf is hij opgeleid in Caïro, Egypte en Trabzon, Turkije. Veel mensen trekt hij niet, vertelt hij. “Elke vrijdag komen zo’n 30-35 mensen naar het vrijdaggebed. De meesten komen hier vooral voor religieuze vragen. Niemand weet na 70 jaar Sovjetunie meer wat nu de echte islamitische gebruiken zijn. Dan komen mensen naar me toe en vragen of ze bij een begrafenis ook fruit en drank in het graf moeten gooien. Dat hoeft dan niet,” zeg ik. “Maar veel is er ook niet op tegen.” Onlangs werd de moefti van Tsjerkessië vermoord, op straat, in koelen bloede. “Misschien waren het de wahabieten uit de buurrepublieken,” zegt Mohamet. ‘Ik weet het niet. Ik probeer mijn geloof zo puur mogelijk te praktiseren, misschien dat ik daarom nog geen last heb gehad.’ Meisjes en vrouwen komen niet naar zijn moskee. “Misschien zijn ze bang voor verhalen over de shari’a,” zegt Mohamet. “Ik weet het niet.”
Na 70 jaar Sovjet-Unie de inwoners van Krasny Vostok zich niet veel aan de islam gelegen laten.
Waarschijnlijker is dat na 70 jaar Sovjet-Unie de inwoners van Krasny Vostok zich niet veel aan de islam gelegen laten. Binnenshuis heerst hier overal een gastvrije sovjetcultuur, met ingemaakt zuur en fikse hoeveelheden wodka en zelfgemaakte wijn. Buitenshuis heersen de mores van de bergen. De burgemeester zet ze graag op een rijtje. ‘Als je over de weg loopt zal niemand je pad kruisen,’ begint ze. ‘Dat brengt ongeluk, dat doen we elkaar niet aan. Ouderen mogen nooit geïnterrumpeerd worden door de jongeren, ook niet als de ouderen ongelijk hebben. Te paard mag een man nooit een vrouw passeren, dan moet de man afstappen. Jongere zussen mogen niet eerder trouwen dan oudere zussen. We bedekken onze gezichten niet meer, maar we kleden ons niet bloot. En,’ voegt de burgemeester er grappend aan toe, ‘in de Kaukasus worden we niet dronken. Maar dat komt door de frisse lucht.’
In de Kaukasus stikt het van de mythes, legenden en tradities die deels met de islam vermengd zijn, of daar helemaal niks mee te maken hebben. Elke berg heeft een verhaal bijvoorbeeld. Zo is er bij Dombai, het skigebied van Karatsjai-Tsjerkessie, een berg die lijkt op een slapende vrouw. Of nee, zeggen ze hier in Krasny Vostok
Krasny Vostok
Karatsjai-Tsjerkessië
. De berg is een slapende vrouw. Zij beschermt de aanliggende vallei tegen slecht weer en ongeluk. ‘Ik kan me niet voorstellen hoe mensen hier fundamentalistisch worden,’ zegt een disgenoot op een avond. Ook al zijn we in Krasny Vostok, ze wil liever anoniem blijven. Islam en fundamentalisme en daarmee gepaard gaand geweld heeft de grootste aandacht van alle veiligheidsdiensten hier. ‘Maar met zoveel werkloosheid, zoveel uitzichtloosheid en soms overheidsgeweld is de boodschap van die Wahabieten soms erg aanlokkelijk.’
Sjaslik maken. Van schaap tot toost.
Al deze tijd in Krasny Vostok kregen we onderdag bij de familie Ekzekov, waar we genoten van de lokale gastvrijheid en lekker eten. En, omdat een gast een geschenk van god is in de Kaukasus, werd er voor ons een schaap geslacht. De vriend van de familie is oudoom Husey Aibasov, een nieuwsgierige oud-politieman, die te pas en onpas wodka komt drinken met zijn buitenlandse gasten, als hij geen meisje heeft geregeld via het juist ontdekte internet. De zoon van Aibasov is imam, in een dorpje even verderop. Zijn zoon drinkt dus niet. Voor Aibasov is niet drinken geen optie. Op een vrijdag zitten we weer met elkaar om de tafel. Onze gastvrouw waarschuwt al, straks komt Aibasov en die heeft dan de hele vrijdag bij zijn zoon moeten zitten. Hij zal dorstig zijn. En inderdaad, als Aibasov binnenkomt ontkurkt hij dadelijk een bier met zijn pistool en slaat een vodka achterover. Als we hem vragen over zijn zoon, heft hij zijn hand op; ‘geen vragen alsjeblieft. Na de derde toast,’ en slaat er nog snel twee achterover. ‘Als je drinkt, hoort god 40 dagen je gebeden niet,’ zegt hij dan. ‘Maar ik laat mijn zoon wel een briefje schrijven. Imams hebben de macht om magische teksten te schrijven, om mensen tot dingen te bewegen. Helaas wil mijn zoon vooralsnog die kracht nooit misbruiken.’
Het gaat om het hiernamaals
Nog geen twee jaar, in 2013, later lijkt zich in Krasny Vostok een kleine revolutie te hebben voltrokken. Burgemeester Taisya Makova is afgetreden en ‘een kliek rond de imam’, zo vertelt ze, heeft de macht overgenomen.
Veel veranderd is er niet in het dorp. Het water en het gas doen het nog steeds niet. De sovchoz is weer aan zijn lot overgelaten. De fabriek werkt nog niet. Maar Taisya is bang. “Er is een enorme lobby aan de gang door de moslims. En zodra ze voelen dat ze beet hebben dan schuiven ze weer een plekje door. Net zolang tot we allemaal islamitisch moeten leven.”
Taisya Makova
“Veel veranderd is er niet in het dorp. Het water en het gas doen het nog steeds niet.”
De lage moskee, bij de rivier in het dorp. Krasny Vostok, Karatsjai-Tsjerkessië, 2013.
In de bovenmoskee geniet imam Mohamet Adzhibekov van een gegrild kippetje dat druipt van het vet. Het vrijdaggebed is net afgelopen. Druk was het niet, misschien dat er 18 mensen waren komen opdagen. Achttien van de 1300 inwoners, dat lijkt helemaal niet zo goed te gaan. Maar de imam is opgetogen. “Alles verandert hier ten goede. Er komen meer mensen naar de moskee dan vroeger. We krijgen meer invloed in het dorp. En het lukt ons eindelijk om duidelijk te maken dat al die oude tradities niet met de islam verenigbaar zijn. Tradities als alcoholgebruik, of zelfs drugs.”
“Politiek is eigenlijk niets voor mij,” zegt de imam, die pas is verkozen als dorpshoofd. “Het leven nu is niet voor ons. Het leven hierna, daar gaat het om. Het hiernamaals. Daar proberen we mensen klaar voor te maken, door goed te leven. Maar ik ben nu eenmaal gekozen. En het is wel een kans voor ons. Ondanks dat we weinig speelruimte hebben. Wij kunnen nooit islamitische wetten invoeren. We kunnen wel regels stellen, als die maar niet strijdig zijn met de wetten boven ons. Wij kunnen regelen dat mensen die niet bidden of die teveel drinken niet meer worden gegroet op straat, dat ze worden uitgesloten. Maar alcoholverkoop, dat kunnen we weer niet verbieden.”
Mohamet Adzhibekov
“De boeven zijn bang voor Kadyrov. Al die corruptie die in Rusland voorkomt, dat kan bij hem niet.”
Het grootste voorbeeld voor de imam is de Tsjetsjeense leider Kadyrov. “Als geen ander weet hij het islamitisch model te implementeren binnen de grenzen van de Russische wet. De boeven zijn bang voor Kadyrov. Al die corruptie die in Rusland voorkomt, dat kan bij hem niet.” Een islamitisch dorp, een islamitisch land, ooit gaat het lukken, meent Mohamet. Maar er moet nog veel gebeuren. “We zoeken nog naar een inspirerend leider voor onze meisjes. Die zijn nu wel moslim, maar komen niet naar de moskee. En we hebben tijd nodig. Je krijgt al die oude Kaukasische tradities niet zomaar uit de bevolking. Daar gaat zo een generatie over heen.”
Het Rode Oosten wordt groen
“Geloof,” zegt Taisya Makova, de gewezen burgemeester, “is iets voor jezelf, iets wat je niet moet laten zien. En die moderne moslims, die doen aan showing off. Met veel moeite hebben we voorkomen dat ze een derde, grote moskee, gesponsord door Arabieren,
Taisya Makova
“De imam is opgeleid op een speciale plek waar ze baardmannen groot maken.”
naast de school zouden zetten. De imam,” zegt ze waarschuwend, “is opgeleid in Cairo, op een speciale plek waar ze baardmannen groot maken.”
Politieke islam, dat betekent voor Taisya geweld en onderdrukking. En dat geweld kruipt dichterbij. De buurrepubliek, Kabardië-Balkarië wordt gezien als de nieuwe brandhaard van de Noord-Kaukasus. In Karatsjai-Tsjerkessië is nog maar weinig gebeurd. De hoofdstad van de regio is Oetsjkeken, waar Taisya na haar burgemeesterschap heen is verhuisd voor haar nieuwe baan bij de onderwijsinspectie. De oude burgemeester – met haar zussen zo geëmancipeerd als het kan in de Noord-Kaukasus – spuwt bijna vuur als ze haar roddels over de moslims vertelt. ‘Er is nu al bijna een half jaar een contraterreur operatie gaande in Oetsjkeken. Ik heb mensen op straat neergeschoten zien worden. Dat gebeurde vroeger niet.”
On the other side of the mountains
The secret history of Khava Gaisanova / De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova
Life Here is Serious
Safety First
Share
Aan de andere kant van de bergen