Een guerrillaoorlog verslaan

Van de grenzen nabij Piatigorsk en Naltsjik tot en met de wegen in Dagestan worden alle grote kruispunten begeleid door wachttorens, prikkeldraad en Op nog veel meer plekken liggen betonblokken en versperringen klaar om in korte tijd de doorgaande wegen af te sluiten. De Tweede Kaukasische oorlog is volle gang, alleen is het een echte guerrillaoorlog, een strijd van terreuraanslagen aan de ene kant en een permanent zoekende overheid aan de andere kant. Gedurende onze reizen door de Kaukasus worden we – als buitenlandse journalisten – voortdurend opgepakt en ondervraagd door politie en veiligheidsdiensten. Vooral als we in de bergen komen – de voornaamste uitvalsbasis van de separatisten/terroristen/bandieten, hoe je ze ook maar noemt. In Gimry, Dagestan – geboorteplaats van Imam Sjamil – worden we opgepakt en naar Sjamilkala afgevoerd voor we het dorp überhaupt kunnen bereiken. In Shatoi, Tsjetsjenië worden we meteen na binnenkomst opgesloten in de bunker van de FSB. In Ingoesjetië hebben we ondanks vele maanden bureaucratisch papierwerk en telefoontjes over en weer nooit toestemming gehad de checkpoints richting de bergen te passeren. Het meest over de opstandelingen komen we te weten via hun slachtoffers, zoals Beslan van de drankzaak, of via een man als Safoedin, Khasan Karatsjaev’s zoon, politieman, werd naar een bijeenkomst van de terroristen gelokt. Zijn hoofd – lang bewaard in een koelkast – werd pas maanden na de vondst van het lijk gevonden. Baksan, Kabardië-Balkarië Politieagenten zijn vaak het eerste slachtoffer van geweld in de Noord-Kaukasus. in Baksan, Kabardië-Balkarië, die zijn zoon – een politieman – onthoofd terugvond op straat. Het hoofd zelf zat er niet bij, dat vond hij later terug op een radicale website. In Ingoesjetië kregen we via een bevriend contact toegang tot een kleine goudmijn: een lijst met adressen van gewonde politieagenten, die allen een aanslag of confrontatie met de opstandelingen hebben overleefd. Hun verhalen vertellen veel over de methoden van de bojevieks.

Ik ga het bos in

In Derbent, de oude havenstad in Zuid-Dagestan, spreken we een familie wier zoon het bos in is gegaan, zoals het hier eufemistisch heet. Omdat de oudste zoon het bos in is, is ook de jongste zoon opgepakt, op beschuldiging een granaat in het bezit te hebben. Zo is het gezin in korte tijd al haar zonen kwijtgeraakt. 'Mijn zoon Sjamil was judokampioen van Dagestan,' vertelt de moeder. 'Het was zo'n goede jongen. Maar op een dag vonden we een afscheidsbrief. Hij was onder mijn kussen gelegd.' Ze zoekt in een dik fotoalbum en vindt het kleine briefje, losgescheurd uit een schoolschrift. Ik ga het bos in, staat erop. Ik sluit me aan bij de broeders Moedjahedien. Geef me niet aan als vermist. Jullie krijgen onnodige problemen. Ik kan niet naar beneden komen. Ik verzoek jullie Nargizje niet te verhinderen in haar gebeden. Nargiz, het kleine zusje zit aangedaan op de bank, als de moeder het briefje voorleest. Ze is nu haar beide broers kwijt.

Nargiz, zus van Aslan die het bos verkoos (zie brief rechtsboven) "Ik ga het bos in. Ik sluit me aan bij de broeders Moedjahedien. Geef me niet aan als vermist. Jullie krijgen onnodige problemen. Ik kan niet naar beneden komen. Ik verzoek jullie Nargizje niet te verhinderen in haar gebeden."

'Het moet goed voorbereid zijn,' zegt de moeder. 'We hebben alle vrienden gebeld, maar niemand wist van iets. Hij heeft zijn telefoon meteen uitgedaan. Een paar maanden later kregen we bericht dat hij bij een militaire actie was omgekomen.' Ze laat een krant zien waarin een foto van een omgevallen vrachtwagen staat, doorzeefd met kogels. 'Hij was werkeloos. En hij was gelovig. Maar,' verzucht ze, 'dit hadden we nooit verwacht.'

Vader van Sjamil en Nargiz "Iedereen en alles is corrupt." Straat waar de Zaidovs wonen, Derbent, Dagestan.

De vader schiet uit zijn slof. 'Iedereen en alles is corrupt,' roept hij, verbitterd. Hij somt luidkeels een flinke rij op van alles wat er volgens hem mis is. 'De verkiezingen hier zijn gefalsificeerd, de politici zijn corrupt. Alles is te koop, zelfs de kust als je wilt. En ondertussen vieren ze hier hun bruiloften met honderden limousines, champagne en staven goud. Als hier een vader rechter is, dan wordt zijn zoon ook rechter. Maar niets werkt. Alle diensten, alle voorzieningen zijn geïmproviseerd. En als wij naar een moskee willen, dan zijn we terroristen en worden zonder proces opgesloten. Je kan hier niet leven,' verzucht hij. 'Het lijkt hier soms wel 1937,' verwijst hij naar de grote terreur onder Stalin. 'Onze ene zoon is dood, onze andere zoon is opgesloten. Wij kunnen de overheid niet aanklagen, want ze hebben de granaat waarvoor ze mijn zoon hebben opgesloten in mijn kelder neergelegd. Als ik actie onderneem sluiten ze mij net zo goed op.'

Dit is geen salafistisch gezin. De vader is timmerman en de familie woont in een redelijk modern middenklassehuis. De dochter gaat naar school en is modern, assertief en wordt niet van ons weggehouden. Dat ook in dit gezin begrip ontstaat voor de strijders in de bossen en zelfs een zoon daaraan verliest is schrijnend – deze familie is, kort door de bocht, niet de natuurlijke achterban van de islamitische radicalen in het bos.

Gevaarlijke salafisten

Anoniem "Wij zien onszelf als de oorspronkelijke moslims!" In een oude fabriek in een buitenwijk van de Kabardino-Balkaarse hoofdstad Naltsjik Naltsjik Kabardië-Balkarië, Rusland zitten vier 'extremisten' rond de eettafel. Allen dragen dunne baarden. Ze willen allemaal anoniem blijven. 'Begin jaren '90 stond alles stil,' beginnen ze hun geschiedenis. 'Er kwam geen toerist meer naar de Kaukasus. In de leegstaande sanatoria kwamen toen mensen uit Syrië en Saoedi-Arabië preken.' Ze waren mooi gekleed, kunnen de mannen zich herinneren. De Arabieren deelden tickets uit naar Mekka en naar islamitische scholen in het Midden-Oosten. 'Wat vooral opviel,' zegt een, 'is hoe zachtmoedig ze spraken en hoe aantrekkelijk en intelligent de mannen waren.' In de schuur hangt een walm van zaagsel vermengd met de geur van de zwetende mannen. Ze hebben met elkaar deze coöperatie opgericht omdat regulier werk voor hen niet mogelijk is. 'We staan op lijsten bij de politie en veiligheidsdiensten. Zelfs mijn elfjarige dochtertje staat erop,' zegt de kale van het stel. 'Alleen omdat wij de pure islam, het salafisme, aanhangen. Wij zien onszelf als originele moslims.'

De famlie Nenkayev in Oeroes Martan, Tsjetsjenie ( niet gerelateerd aan dit verhaal) staat onder permanente druk van de overheid. Twee broers werden in de gevangenis gegooid op verdenking van terrorisme, in een zaak die nog voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens in Straatsburg ligt. Anoniem "Wij zijn vanouds een moslimland. Maar de Sovjet-Unie heeft het kapot gemaakt."

'Die Arabieren die hier kwamen, die kwamen niet om ons te vertellen dat wij moesten doden. Zij lieten ons zien hoe mooi de islam is. Ze vertelden zelfs dat de Noord-Kaukasus het paradijs uit de Koran moest zijn, zo mooi vonden ze het hier. Wij hoeven onze wetten niet aan iemand op te leggen. Natuurlijk hopen we erop dat de staat uiteindelijk een shariaat wordt. Maar dat wordt het natuurlijk niet als niemand die wetten naleeft.' 'Volgens mij,' zegt de kale, 'is dit allemaal zo gegaan omdat de overheid een paar vragen niet kan beantwoorden. Waarom zijn de wegen zo slecht? Waarom zijn er geen banen? Waarom zijn de ziekenhuizen zo slecht? En waarom zijn er geen kleuterscholen voor onze kinderen? Ze gaan de echte problemen uit de weg door ons als zondebok te kiezen.'

Hij vertelt hoe zijn leven beheerst wordt door de veiligheidsdiensten. 'Toen mijn dochtertje, zij woont apart van mij bij haar moeder, internet op haar kamer kreeg, stond de volgende dag een agent haar op te wachten om te vragen of dit haar eerste kennismaking met het internet was.' Hij denkt even na. 'Wat het ook is – wij zijn vanouds een moslimland. Maar de Sovjet-Unie heeft het kapot gemaakt. Veel mensen bij de overheid snappen er niets van. Als zij ons verhoren slaan ze ons met de koran, omdat dat zo'n lekker dik boek is. Ze snappen niet hoe fundamenteel slecht dat is.'

Overheidsgebouw in Baksan, Kabardië-Balkarië Anoniem “Je kan ons een keer slaan, misschien een tweede keer, maar je weet dat er een reactie komt.”

Halverwege de jaren '90 begon de overheid in paniek te raken door de stormachtige opkomst van de islam. 'In Kabardië-Balkarië reageerde de overheid door alle moskeeën te willen sluiten,' zegt de kale, 'niet alleen die van ons. Het ene jaar is het ernstiger dan het andere jaar. Heel 2011 was er een contra-terreuroperatie afgekondigd. Wij wisten dan niet, als we 's ochtends ons huis verlieten, of we onze vrouw en kinderen 's avonds nog terug zouden zien. Heel veel broeders van ons zitten gevangen.' Een ander, met een korte grijze baard zegt dat de overheid vergeet dat dit de Kaukasus is. 'Vechten zit in ons bloed,' zegt hij. 'Onze eer is heilig. Je kan ons een keer slaan, misschien een tweede keer, maar je weet dat er een reactie komt. Als het nog een keer gebeurt kan je het best de bossen ingaan en de wapens opnemen tegen de overheid. Wat wil je anders? Geslagen en gemarteld worden, alleen vanwege je geloof? En als we dan gedood worden, dan zal mijn zoon vragen aan mijn vrouw wat er met mij is gebeurd. En zodra hij daartoe in staat is pakt ook hij de wapenen om zijn vader te wreken.'

Contraterreur

Om tegen de terreur te vechten worden de contra-terreuroperaties steeds meer een medicijn dat slechter uitpakt dan de kwaal. Dat beaamt ook Saidachmed Nasibov in het kleine dorp Kirov-Aul Kirov-Aul Dagestan, Rusland . Hij is overtuigd salafist en niet bang dit uit te dragen, al weet hij dat het zijn dood zal worden.

Saidachmed was de laatste man in de familie die nog niet was doodgeschoten. Door zijn orthodoxe islamitische geloof – het salafisme – stond zijn familie permanent onder druk van de veiligheidsdiensten. Niet geheel zonder reden: minstens een neefje was inderdaad het bos ingegaan. Nog geen maand na onze ontmoeting werd ook Saidachmed doodgeschoten. Vlak buiten zijn dorp werd hij uit zijn auto getrokken en op straat geëxecuteerd, door gemaskerde mannen.

‘Waar het echte probleem zit,’ zegt Nasibov, ‘is bij de overheid. Al het slechte wordt aan de salafisten toegeschreven, terwijl het geweld vaak van veiligheidsdiensten komt. De corruptie zit in de overheid. Dat moet bestreden worden, ons moeten ze met rust laten. Wij willen wel praten met de overheid. Hen duidelijk maken dat als iedereen naar de wet handelt, niemand naar de bossen gaat.’ In Oeroes Martan, Tsjetsjenië zit een van de laatst werkende advocaten voor de Russische mensenrechtenorganisatie Memorial. Hij heeft veel van zijn collega’s gedood zien worden. Toch blijft hij aan het werk. ‘Het begon allemaal in de zomer van 2000,’ zegt hij. ‘Toen organiseerden de Russen en Tsjetsjenen nachtelijke acties waarbij al die jongens en mannen werden opgepakt en wat ook werd gedocumenteerd. Maar al snel kwam de klad erin. Die acties werden willekeuriger. Na een tijdje werden de gearresteerden helemaal niet meer geregistreerd.’

Schuttersputjes aan de voet van de bergen in Tsjetsjenië, hier bij de ingang van de pas naar Shatoi.

Die praktijk zette zich door in heel Tsjetsjenië en later de hele Noord-Kaukasus. 'In het begin hadden de autoriteiten nog een voorwendsel nodig om de mannen op te pakken. Dat werden al snel schijnverklaringen. Maar na een tijd werden ook die niet meer gegeven,' zegt Amir. Elke keer moet hemel en aarde bewogen worden om de verdwenen mensen te vinden. Zij die verdwijnen worden vaak dagenlang zonder eten en advocaat gevangen gehouden en verhoord. 'Vaak vindt dan de veroordeling al plaats voor er een advocaat tussenbeide is gekomen,' zegt Amir. Bijna zonder uitzondering verdwijnen de jongens naar kampen in het hoge noorden van Rusland. Alleen korte straffen mogen worden uitgezeten in Tsjetsjenië.

Amir “Op papier zijn de mensenrechten hier heel goed geregeld.”

'Het zal je verbazen als ik je vertel dat de mensenrechten eigenlijk heel goed zijn geregeld hier,' zegt Amir. 'Maar dat is op papier. Het moment dat je hier tegen een uniform en pistool oploopt, dan is het afgelopen.' Amir zegt dat er veel te weinig advocaten zijn die het voor deze jongens opnemen. 'We boeken soms kleine succesjes, dat mensen echt vrijgelaten worden, of dat we in Straatsburg gelijk krijgen. Maar, de kans op het vinden van recht is hier heel klein.' Safoedin – de vader uit Baksan wiens zoon onthoofd werd, verwijt het de terroristen. 'Ze proberen nu met man en macht destabilisatie te bereiken,' zegt hij, 'voor de Spelen in Sotsji beginnen. Ze weten dat een bom daar Rusland enorme schade berokkent.’ Maar Safoedin is ook realistisch. ‘Er is een enorm arsenaal aan mensen in de Kaukasus die vatbaar zijn voor het gedachtengoed van de bandieten. Zoveel mensen zijn arm en werkeloos. Dat is bij uitstek materiaal voor de bojevieks. Maar het is nog steeds geen reden om wetenschappers, onschuldigen, politie en politici op te blazen,’ zegt hij dan. ‘Het is een systeem,’ vervolgt hij. Op een samenzweerderige toon: ‘Die jongens in de bossen, die zijn hartstikke rijk. Het is maffia. Ze krijgen geld door winkels af te persen. Door politieagenten te doden hollen zij de macht van de politie uit en versterken zij zichzelf. Daardoor werkt het maffiasysteem.’ Safoedin vertelt een verhaal van horen zeggen. Vorig jaar werd hier vlakbij, in de bossen, een kamp van de bandieten opgerold. ‘De politie vond zakken vol met roebels, in grote 5000 roebel coupures. Maar er werd ook bier gevonden, en pakken condooms, drugs. Zogenaamde moslims!’ schampert hij. Onwillekeurig tilt zijn vinger het papieren luikje omhoog waaronder hij de foto van het losse hoofd van zijn zoon heeft verborgen. Snel laat hij het weer vallen. ‘Bandieten,’ mompelt hij.

Tegen de uitzichtloosheid

In de Dagestaanse markstad Chazavjoert, tevens hoofdstad van de Kaukasische worstelcultuur en broeinest van de opstandelingen, houdt advocaat Adipgerey Oemarov kantoor. Hij is de advocaat van Ismail, de man van Isita (zie video hiernaast), die door de politie werd gemarteld en door de rechter tot 14 jaar werd veroordeeld, omdat hij zijn -afgedwongen- steun aan de bojevieks bij de politie had opgebiecht.

Adipgerey Oemarov “De politie hier breekt alle wetten.”

'Ik heb drie kinderen,' zegt Oemarov. 'Het zal hoop ik niet gebeuren, maar ik zou me echt kunnen voorstellen dat zij het bos ingaan. De politie hier breekt alle wetten. Kun je je dat voorstellen? Sympathie voor de bojevieks in een gezin met een advocaat als vader en een moeder als rechter.' Oemarov ondervond aan den lijve hoe onzeker je bestaan kan zijn in Dagestan toen zijn huis werd omsingeld door de FSB, de politie en een legereenheid. Het werd aangekondigd als KTO. Alles werd doorzocht, maar ze vonden niets. 'Misschien komt het door de gevoelige zaken die ik doe, of heeft iemand die tegen me is mij aangegeven bij de veiligheidsdienst.'

'Er zijn zoveel redenen de bojevieks te steunen,' zegt Oemarov. 'En de leiders van dit land stellen daar te weinig tegenover.' Hij somt alle mogelijke argumenten op. 'Ten eerste,' zegt hij, claimen zij de islam. Zij claimen in de traditie van Imam Sjamil te staan. Zij schuiven de traditionele islam de corruptie van dit land in de schoenen. Dit argument klopt niet. Toen, bij Imam Sjamil werd er echt een strijd tegen de islam gevoerd door de Russen. Tegenwoordig ben je vrij. Je mag naar de moskee gaan.'

Soldaat Alexander op wacht bij zijn checkpoint in Makhachkala. Enkele maanden voor deze foto werd genomen is het checkpoint opgeblazen door een broer en zus, die vlak na elkaar auto’s met explosieven tot ontploffing brachten. Adipgerey Oemarov, advocaat in Chazavjoert, Dagestan. Adipgerey Oemarov “Er zijn zoveel redenen de bojevieks te steunen.”

'Een andere reden is de uitzichtloosheid van het bestaan in de Kaukasus,' zegt Oemarov. 'Er is zo'n werkloosheid en tegelijkertijd zoveel rijkdom. Dat maakt mensen gevoelig voor propaganda. Maar niemand legt goed uit hoe uitzichtloos het is om je aan te sluiten bij de bojevieks. Terugkomen gaat bijna niet. Maar, ' zegt Oemarov, 'de overheid toont ook geen initiatief om die uitzichtloosheid weg te nemen.' 'Kortom, de bojevieks bieden een idee aan, een kader waarvoor je strijdt. Ze bieden een levensstijl. Ze bieden een uitweg. Ze winnen echt de ideeënstrijd van de overheid. En dat is heel zorgwekkend. Alleen de leider van het land zou het kunnen stoppen,' denkt Oemarov. 'Maar,' voegt hij toe, 'niemand probeert het serieus. De elite verdient teveel geld met deze situatie. Ze worden overladen met subsidies uit Moskou. Het halve leger en de FSB van Rusland krijgen hier enorme toelages om te werken. Mensen hebben belang bij deze situatie.'

Adipgerey Oemarov “De elite verdient teveel geld met deze situatie.”

Het is het meest gehoorde argument door de hele Kaukasus: waarom zo gewelddadig? Omdat 'ze' er financiële belangen bij hebben. En aan de andere kant: waarom blijven die bojevieks zo goed in leven? 'Omdat ze gesteund worden,' zegt Oemarov. 'Georgië, het westen, Arabische landen, iedereen heeft belang bij een instabiel Rusland. Dzhirinovski, de ultranationalist in het Russische parlement zei eens: “we hebben de Kaukasus niet nodig, laat ze elkaar maar afmaken, dan geven wij de wapens wel.” Misschien,' zegt Oemarov, 'is dat deels nog waar: laat ons maar met rust.'

Bewijsmateriaal

Die strijd tegen het terrorisme blijft maar levens kosten. In een indrukwekkend rapport van Amnesty International uit 2012 spreekt de Ingoesjetische president Jevkoerof zich open uit over de verdwijningen. Hij wijt het aan de verschillende veiligheidsdiensten uit diverse republieken die over elkaars grenzen opereren zonder elkaar in te lichten. 'Als iemand uit huis wordt gehaald door gemaskerde mannen in grote jeeps en terreinwagens, wie ben ik dan om te zeggen dat de terroristen van Dokoe Oemarov dit hebben gedaan,' zegt hij. 'Dat moeten de veiligheidsdiensten zijn.' Rustam Matsev is een jonge advocaat, een schriele, dunne man met dikke brillenglazen. Hij werkt vanuit een kelder van een flatgebouw in Naltsjik, de hoofdstad van Kabardië-Balkarië. Rustam Matsev In zijn kantoor hangen spiegels en posters van modellen. Op de vloer zijn mozaïeken aangelegd. 'Dit was een kapperszaak,' grijnst Matsev. 'Ik kon er goedkoop intrekken.' Het werk van advocaten in de Kaukasus die zich met mensenrechten bezighouden is weinig glamoureus. 'De politie kidnapt mannen om informatie los te krijgen,' zegt Matsev. 'Vaak worden ze dan gemarteld.' Matsev heeft inmiddels genoeg ervaring in deze zaken om er een rekenmodel op los te laten. 'Als iemand langer dan drie dagen vermist wordt, zonder teken van leven, dan komt die meestal ook niet meer terug.' We denken aan Khava, die nu – 5 jaar na het verdwijnen van haar man – nog steeds hoopt op dat teken van leven. 'Een keer,' corrigeert Matsev zichzelf, 'een keer is iemand teruggevonden na vier maanden. Die zat toen in een kelder van de Tsjetsjeense Veiligheidsdiensten. Op een of andere manier is hij toen helemaal van hier naar daar ontvoerd.' Op zijn laptop heeft Matsev een flinke verzameling bewijsmateriaal staan. Hij scrollt langs eindeloze verzamelingen mannen achter tralies, hun gezichten blauw geslagen. Ze kijken terneergeslagen, gepijnigd, vernederd, als ze hun armen, rug, buik en benen ontbloten voor de camera. Te zien zijn strepen van stokken en touwen, ronde brandwondjes van sigarettenpeuken die op het lichaam zijn uitgedrukt en blaren door het gebruik van elektriciteit op het lichaam. Aslan Emkoezhev werd doodgemarteld door de lokale veiligheidsdienst terwijl hij werd ondervraagd. In de media werd naar buiten gebracht dat hij werd gedood tijdens en antiterroristische operatie, en dat hij een salafist was. Matsev vecht dit aan, mede op basis van deze foto’s.

'Eigenlijk,' zegt Matsev, 'ben je bijna kansloos als je wordt gepakt.' Hij somt op wat er meestal gebeurt. 'Eerst wordt je drie dagen gemarteld om de eerste bewijslast te krijgen. Dan halen ze getuigen binnen die een verhaal vertellen en verzinnen ze bewijslast, zoals zogenaamd gevonden explosieve spullen, granaten. Dan stellen ze een aanklacht op, waarin ze de rechter heel nauwkeurig vertellen hoe hij moet vonnissen. En dan ergens mag de advocaat erbij komen. Zijn beroep moet heel zinloos voelen. ‘Maar in 0,01 procent van de gevallen leidt een pleidooi tot een andere uitspraak,’ geeft Matsev toe. ‘Maar,’ zegt hij ook, ‘rechters kunnen uit de aanklacht aflezen in hoeverre een aanklacht gefabriceerd is. Zij kunnen niet anders dan de straf uitspreken. Maar rechters kunnen een straf altijd minder maken, bijvoorbeeld door een net iets kortere straf te eisen en de veroordeelden hier op te sluiten, in plaats van in een werkkamp.’

Een ontvoering door veiligheidsdiensten, vastgelegd op beveiligingscamera's.

‘Er is maar één redding mogelijk voor opgepakte jongens,’ zegt Matsev. ‘Maar die is maar voor weinigen weggelegd.’ Hij kijkt ons aan over de rand van de bril, en benadrukt elk woord als hij zegt: ‘Geef nooit toe tijdens een marteling. Wat ze ook met je doen, hoe ze je ook behandelen. Blijf zeggen dat je het niet gedaan hebt, dat je onschuldig bent. Hoe raar het ook klinkt hier in de Kaukasus,’ zegt Matsev, ‘maar dat is het perverse aan het rechteloze rechtssysteem hier. Het blijft een rechtssysteem, ze hebben je instemming nodig. Zonder jouw ja hebben ze geen zaak. Dan kunnen ze je nog vermoorden of laten verdwijnen, maar bij een blijvend nee heb ik de enige kans iemand vrij te krijgen.’

Zainab en Adlan missen hun zoon Imran, Khava Gaisanova mist haar man Moechazjier. Met hen missen vele duizenden mensen in de Kaukasus hun vermiste familieleden, vrienden en buren. Elena Burtina “Rusland is onmachtig om voor haar onderdanen te zorgen.”

Een onmachtig land

In het verre Moskou, ook in een kelder, is het Centrum voor Immigratie gevestigd. Elena Burtina wacht ons op. Zij geeft juridisch advies aan vluchtelingen en immigranten. En daarvan komen er flink veel van uit de Kaukasus. Ook al is dat technisch nog steeds de Russische Federatie. 'Rusland is onmachtig om voor haar onderdanen te zorgen,' zegt Burtina. 'Ik krijg zoveel vluchtelingen uit de Kaukasus, en niet alleen maar omdat ze vervolgd worden door de overheid. Ook worden ze bedreigd door de sociale condities daar, door conservatieve families, door broers die de zwangerschap of mislukte bruidskidnap van hun zus willen wreken door de zus te doden of in het verborgene te houden. Ik moet dan proberen voor hen een visum naar het buitenland te regelen. Dan eindigen ze in Noorwegen bijvoorbeeld. Niemand wil daarheen. Ze spreken geen Noors, ze willen hun kinderen hier opvoeden. Maar Rusland weigert hen te beschermen.'

Elena Burtina “Vier dagen lang werd hij gemarteld. Hij was helemaal gek geworden, hij huilde als een wolf.” Isita's man is veroordeeld tot 14 jaar dwangarbeid in een gevangenenkamp nabij Moermansk. Anoniem portret in het Centrum voor Immigratie. Huseyn liet zich helemaal niet fotograferen. ‘Anoniem’ komt uit Tsjetsjenie en is op de vlucht voor haar broers, die haar willen vermoorden. Ze is gescheiden van haar gewelddadige echtgenoot en dat heeft de eer van haar familie bezoedeld.

Burtina loopt even weg en komt terug met een jongen waar alle mogelijke tegenzin om te praten vanaf straalt. 'Hij was ontvoerd van huis, met de bedoeling om gedood te worden,' zegt ze, terwijl ze hem over de schouder aait. Vier dagen lang werd hij gemarteld in Karaboelak, Ingoesjetië. Het is ongelofelijk dat hij het volhield. Hij gaf niet toe.' Huseyn hoort het zwijgend aan. Burtina vertelt door. 'Op een of andere manier konden de agenten die hem ontvoerd hadden hem zelf niet doden. Daarom gaven ze hem aan de Russen, maar die wilden het ook niet doen. De Russen brachten hem weer terug naar de politie, maar daar werd Huseyn toen gezien door een voorbijganger.' Terug in de politiecel werd Huseyn weer geslagen. Van terrorisme verschoof de aandacht naar eventuele andere misdaden, om maar iets uit hem te krijgen. Ze vonden in zijn huis een brandbaar goedje, en lieten het ontploffen om te laten zien hoe gevaarlijk het was – en om het bewijsmateriaal te vernietigen. Hij ontkende, maar ze maakten hier een aanklacht van. 'Huseyn was inmiddels helemaal kapot,' zegt Burtina. 'In de rechtszaal kon hij niet praten, niet lopen, niets horen.' De rechtszaak werd uitgesteld. 'Toen vonden wij hem.' Huseyn viel de mensenrechtenactivisten op in het ziekenhuis. 'Hij was helemaal gek geworden, hij draaide door,' zegt Elena. 'Hij huilde als een wolf.' Na twee maanden ziekenhuis werd Huseyn in vrijheid gesteld. In een rolstoel verliet Huseyn het ziekenhuis. 'Maar de zaak liep door,' zegt Elena. 'Samen met Memorial haalden we hem naar Moskou om te revalideren. Al die tijd heeft in mijn huis geslapen.' Bij elk nieuws over de rechtszaak kreeg Huseyn paniekaanvallen. De angst stond in zijn ogen. Hij wilde nooit meer terug naar de Kaukasus. Elena en Memorial kregen voor elkaar dat de president van Ingoesjetië, Jevkoerov, zich met de zaak ging bemoeien. Die liet de zaak seponeren en klaagde zelfs twee van de beulen aan. Een unieke gebeurtenis in de Noord-Kaukasus. Niet dat de agenten het erbij lieten zitten. Hun collega's in Tsjetsjenië maakten een video waarin iemand anders Huseyn weer beschuldigde van het verstoppen van wapens. Zo kon de hele zaak opnieuw beginnen. 'Ze begonnen steeds weer over die wapens,' zegt Huseyn dan. 'Maar er was echt niets.' Hij legt nauwkeurig uit hoe het ging. Eerst werd hij één minuut aan de elektriciteit gehangen, en kreeg daarna 15 minuten rust. De volgende keer 2 minuten, en dertig minuten rust. 'Ze gingen door tot 6 minuten elektriciteit,' herinnert Huseyn zich met afgrijzen. 'Ze lachten me uit en riepen: “brul harder!” Maar toen ik het volhield zeiden ze dat ik goed was, een sterke jongen. Maar het werd alleen maar erger.'

Huseyn “Ze lachten me uit en riepen: ‘brul harder!’”

Bij Huseyn werd de elektriciteit afgedaan. 'Ze zeiden: “Als jij het niet wil zeggen, dan proberen we je kleine broertje wel.” Vijf minuten later hoorde ik iemand krijsen in de kamer naast me. Ze zeiden dat dat mijn broertje was, die gemarteld werd.' De martelingen zijn bedoeld om het terrorisme uit te roeien. Waarschijnlijker is dat de vaak willekeurige ontvoeringen, martelingen en gevangenisstraffen leiden tot een serie nieuwe bloedvetes en steeds nieuwe generaties jongens die klaar staan om – als de kans daar is – de wapens op te pakken tegen hun machthebbers en de Russen. Zo niet Huseyn. Hij wil anoniem blijven en hoopt liever vandaag dan morgen ver weg in Noorwegen te wonen, waar hij met rust wordt gelaten.

Vrede voor recht

De drie salafisten in Naltsjik zeggen het misschien het best. Waarom deze problemen bestaan? Omdat de overheid de meest basale problemen niet kan oplossen. Inderdaad, vanuit een economisch perspectief is er genoeg reden tot onvrede. De werkloosheid in de Noord-Kaukasus is torenhoog, het gemiddelde inkomen ligt er laag. Met een geschiedenis van oorlog, deportatie en geweld ligt affiniteit met gewapende tegenstanders van de overheid – met ook nog een eigen religieuze agenda om die tegenstand morele kracht bij te zetten – voor de hand. Rusland, zoals Elena Burtina ook zegt – is onmachtig voor haar onderdanen te zorgen. De Olympische Spelen aan de andere kant van de bergen leggen nog een extra druk op de lokale regimes en veiligheidsdiensten, die hierdoor met nog minder respect voor mensenrechten optreden.

Laat onze overheid een betrouwbare overheid zijn.

Uit alle verhalen van de advocaten, van de familieleden van de slachtoffers en de daders komt vooral een oproep naar boven: laat onze overheid een betrouwbare overheid zijn. Waar politie en rechtspraak functioneert zoals het eigenlijk al lang in de wetboeken beschreven staat, niet corrupt en niet vooringenomen. Dat zou al een hele stap zijn op weg naar vrede. Op zo'n manier – wellicht – kunnen de terroristen, separatisten of bandieten in de bossen steeds minder hulp en voedzame aarde verwachten voor hun snode plannen. Want waar je het ook vraagt – de Noord-Kaukasische republieken mogen dan wel technisch kolonies zijn in het Russische rijk, de meeste geïnterviewden denken toch nog steeds beter af te zijn onder de hoede van Rusland, dan als zelfstandig land. Maar dan moeten Rusland en de lokale overheden, de vele veiligheidsdiensten en politietroepen wel hun optreden veranderen.

Hoofdstuk IV gaat over de geschiedenis van geweld in de de Noord-Kaukasus Hoofdstuk III vertelt meer over de economische situatie in de Noord-Kaukasus Lees meer over de Noord-Kaukasus, een geschiedenis van geweld en conflict in ‘De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova’ op ISSUU. ‘De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova’ is ook te koop in onze webshop en in alle boekhandels. Twee sketchbooks van The Sochi Project gaan over de Noord-Kaukasus, zoals Life Here is Serious, over worstelen & Safety First, over Tsjetsjenië.

The secret history of Khava Gaisanova / De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova Life Here is Serious Safety First

Share Onvrede door onrecht